Καψάλης, Διονύσης

Ο Διονύσης Καψάλης (γεν. Αθήνα, 1952) είναι Έλληνας ποιητής, μεταφραστής, δοκιμιογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός.

Αποφοίτησε από το Κολλέγιο Αθηνών και σπούδασε αγγλική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν, στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ από το 1970 έως το 1974. Κατά την περίοδο 1981–1984, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Κινγκς Κόλετζ του Λονδίνου, στο Τμήμα Βυζαντινών και Νέων Ελληνικών Σπουδών, αλλά δεν τις ολοκλήρωσε ποτέ. Στο ίδιο τμήμα, δίδαξε ελληνική γλώσσα και φιλολογία για δύο χρόνια (1982–1984) ως μεταπτυχιακός υπότροφος. Από το 1984 έως το 1987 δίδαξε ελληνική και αγγλική λογοτεχνία στην Σχολή Μωραΐτη.

Από το 1986 έως το 1997, ήταν υπεύθυνος εκδόσεων στο Βιβλιοπωλείον της Εστίας. Το 1998 προσελήφθη στο Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, στο οποίο ανέλαβε διευθυντής από τον Νοέμβριο του 1999 έως το 2021. Δίδαξε λογοτεχνία στην Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Διετέλεσε μέλος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος από το 2011 έως το 2020.

Στα Γράμματα εμφανίστηκε το 1978 με την ποιητική συλλογή Τα μύρτα του φωτός. Ακολούθησε το 1979 η ποιητική συλλογή Με μια τρελή σοδειά. Μέχρι το 2020, κυκλοφόρησε άλλες 20 ποιητικές συλλογές. Επίσης, μετέφρασε στα Ελληνικά ποιήματα και θεατρικά έργα του Σαίξπηρ, της Έμιλι Ντίκινσον, του Χάινριχ Χάινε, του Σάμιουελ Μπέκετ κ.ά. Υπήρξε τακτικός συνεργάτης του περιοδικού Ο Πολίτης (1976–2007) και των εφημερίδων Η Αυγή (1996–1999) και Η Καθημερινή.

Ο Διονύσης Καψάλης έχει γράψει ποίηση σε έμμετρο-ομοιοκατάληκτο και σε ελεύθερο στίχο. Οι τέσσερις πρώτες συλλογές του (Τα μύρτα του φωτός (1978), Με μια τρελή σοδειά (1979), Βιβλίο πρώτο (1982) και Τέσσερα (1983)) περιέχουν ποιήματα σε ελεύθερο στίχο. Στην πέμπτη συλλογή με τίτλο Ακόμη μια φορά (1986), ο στίχος του έγινε «ρυθμικά επιμελημένος», ενώ επίσης άρχισε να πειραματίζεται με το σονέτο.

Η ποίηση του Καψάλη ξεφεύγει από τα ελληνικά όρια, με θέματα κυρίως γύρω από τον έρωτα και τον θάνατο, και με πολλές αναφορές, έμμεσες και άμεσες, σε κλασικούς της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Οι πρώτες ποιητικές συλλογές του αγνοήθηκαν από την κριτική, παρά την «εύφορη και ευφορική» γραφή. Όμως από το 1987 και κατόπιν, η ελληνική κριτική έχει ασχοληθεί επανειλημμένα με το ποιητικό του έργο.

Ιδιαίτερη θέση στην ποίηση του Καψάλη έχουν τα σονέτα, τα οποία ξεχώρισαν για την «ειρωνεία» που προκύπτει μέσα από την «αμφισημία των εννοιών», για την αιχμηρότητά τους, καθώς και για την «μόνιμη αίσθηση απωλείας». Κατά τον Γιούρη, με την έμμετρη ποίηση και τα δοκίμιά του περί ποίησης «ο Καψάλης στρέφεται στο λυρικό παρελθόν, τουτέστιν σε ένα πεδίο γραμματειακά παλιό, και επιχειρεί να κατασκευάσει μια ολότελα νέα εικόνα του, δηλαδή να παραγάγει ένα αντικέιμενο νέο».

Η επαναφορά του ποιητή από τον έμμετρο στον ελεύθερο στίχο στην συλλογή Ο κρότος του χρόνου το 2007, επικρίθηκε ως φλύαρη, «χαλαρή και ασυντόνιστη», και για «υπερβολή του αισθήματος». Ο Καψάλης ξανακέρδισε τις θετικές εντυπώσεις της κριτικής με επάνοδο στον έμμετρο στίχο στα μετέπειτα ποιητικά έργα Εδώ κι εκεί (2011) και Μια υπόθεση ευδαιμονίας (2014).

Ποιήματα του Καψάλη έχουν μεταφραστεί στα Γαλλικά, στα Αγγλικά και στα Αλβανικά. Επίσης, ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί από τα Διάφανα Κρίνα («Μέρες αργίας» στον δίσκο Έγινε η απώλεια συνήθειά μας, 1996), τον Γιώργο Χριστιανάκη (τέσσερα τραγούδια στον δίσκο Ο θυρωρός, 2001), τον Νίκο Ξυδάκη (Μια μουσική προσωπογραφία του Κ.Π. Καβάφη, 2009), τον Δημήτρη Παπαδημητρίου (Οι μπαλάντες της οδού Ατθίδων, 2018), κ.ά.

Ο Διονύσης Καψάλης έχει τιμηθεί για το έργο του με το Βραβείο Ιδρύματος Κώστα & Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1999), με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης (2016), και με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων (2017). Το 2015 ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο Διονύσης Καψάλης είναι μέλος της κριτικής επιτροπής των Βραβείων Ράνσιμαν για βιβλία που δημοσιεύονται στα Αγγλικά με θέμα ελληνικό.

Ποίηση

— Τα μύρτα του φωτός, Πλέθρον, Αθήνα 1978
— Με μια τρελή σοδειά, Άγρα, Αθήνα 1979
— Βιβλίο πρώτο, Άγρα, Αθήνα 1982
— Τέσσερα, Άγρα, Αθήνα 1983
— Ακόμη μια φορά, Άγρα, Αθήνα 1986
— Δίγαμα, Άγρα, Αθήνα 1988
— Τριώδιο (με τους Γ. Κοροπούλη και Η. Λάγιο), Άγρα, Αθήνα 1991
— Υπό κλίμακα, Άγρα, Αθήνα 1991
— Αισθηματική αγωγή, Άγρα, Αθήνα 1993
— Ανθοδέσμη (με τους Μ. Γκανά, Γ. Κοροπούλη και Η. Λάγιο), Άγρα, Αθήνα 1993
— Μέρες αργίας, Άγρα, Αθήνα 1995
— Τετραλογία (συγκεντρωτική έκδοση των συλλογών Δίγαμα, Υπό κλίμακα, Αισθηματική αγωγή και Μέρες αργίας), Άγρα, Αθήνα 1997
— Μπαλάντες και περιστάσεις, Άγρα, Αθήνα 1997
— Προσωπογραφία, Άγρα, Αθήνα 1998
— Από λεπτότατη οδύνη, Άγρα, Αθήνα 2003
— Στον τάφο του Καβάφη, Άγρα, Αθήνα 2003
— Ο κρότος του χρόνου, Άγρα, Αθήνα 2007
— Όλα τα δειλινά του κόσμου, Άγρα, Αθήνα 2008
— Εδώ κι εκεί, Άγρα, Αθήνα 2010
— Μια υπόθεση ευδαιμονίας, Άγρα, Αθήνα 2014
— Διαθήκη: 25 Μαρτίου 1616, Άγρα, Αθήνα 2016
— Μαύρη καγκελόπορτα και άλλες ιστορίες, Άγρα, Αθήνα 2017
— Απόκοπος ή Σπιναλόγκα, Άγρα, Αθήνα 2019
— Σημειώσεις για τη μουσική του κόσμου, Άγρα, Αθήνα 2020