Σονέτο

Το σονέτο είναι ένα ποιητικό είδος που ως τις απαρχές του εικοστού αιώνα ακολουθούσε αυστηρά μία σταθερή στιχουργική μορφή. Κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα στο σονέτο παρατηρήθηκαν μεταβολές, τροποποιήσεις και νέοι συνδυασμοί. Στην κλασική του μορφή, το σονέτο αποτελείται από 14 στίχους, γι’ αυτό συχνά αποκαλείται και δεκατετράστιχο. Εμφανίστηκε στην Ιταλία τον 13ο αιώνα, και πιο συγκεκριμένα στη Σικελία, και στη συνέχεια εξαπλώθηκε στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Διακρίνονται δύο βασικές μορφές σονέτων: το ιταλικό και το αγγλικό. Το ιταλικό σονέτο, που είναι και το πιο καθιερωμένο, αποτελείται από δύο τετράστιχες και δύο τρίστιχες στροφές, ενώ το αγγλικό από τρεις τετράστιχες και ένα καταληκτικό δίστιχο.

Οι ρίζες του σονέτου βρίσκονται στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Σικελία, στην αυλή του βασιλιά Φρειδερίκου Β΄. Ο πρώτος ποιητής που έγραψε σονέτα είναι ο Τζιάκομο ντα Λεντίνι, που έζησε στο πρώτο μισό του 13ου αιώνα. Για την προέλευση του σονέτου υπάρχουν δύο θεωρίες: ότι προήλθε από ανάπλασης της στιχουργικής φόρμας canzone, που αποτελούνταν από τρίστιχες στροφές και ολοκληρωνόταν με μία συντομότερη, ή από την λαϊκή ποιητική φόρμα strambotto, που αποτελούνταν από μία οκτάστιχη στροφή (ottava), με την προσθήκη των δύο τρίστιχων στροφών.

Η ακμή του σονέτου στην ιταλική ποίηση ήρθε με τα σονέτα του Δάντη και του Πετράρχη. Στη Γαλλία εμφανίστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα στα ποιήματα του Κλεμάν Μαρό (1496-1544), αλλά γνώρισε μεγάλη άνθηση από τους ποιητές της Πλειάδος. Στην Αγγλία το σονέτο παρουσιάστηκε με τα ποιήματα του Thomas Wyatt (1503-42) και λίγο αργότερα του λόρδου Surrey, που εισηγήθηκε την ιδιαίτερη αγγλική φόρμα. Γνώρισε μεγάλη άνθηση με τα ποιήματα των Σαίξπηρ και Σπένσερ και αργότερα του Τζον Μίλτον (που ακολούθησε την ιταλική φόρμα).

Στην νεότερη λογοτεχνία, το σονέτο καλλιεργήθηκε συστηματικά από τους Άγγλους ρομαντικούς Γουόρντσγουορθ, Κόλεριτζ και Κητς, τους Γάλλους παρνασσιστές Leconte de Lisle και Heredia και τους συμβολιστές Βερλαίν, Ρεμπώ και Μαλαρμέ και στην Γερμανία από τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε.

Τα πρώτα ελληνικά σονέτα γράφτηκαν, υπό την επίδραση του πετραρχισμού, στην Κύπρο, και παραδίδονται στην χειρόγραφη συλλογή που είναι γνωστή ως «Κυπριακά ερωτικά ποιήματα». Με εξαίρεση κάποια σονέτα στην κρητική τραγωδία Βασιλεύς ο Ροδολίνος και στη συλλογή Άνθη Ευλαβείας το σονέτο δεν γνώρισε διάδοση παρά μόνο με την εμφάνιση των παρνασιστών ποιητών της Νέας Αθηναϊκής Σχολής, με τα σονέτα του Παλαμά, του Γρυπάρη και αργότερα του Μαβίλη.